Adat Bebrayan Jawa

Saka Sangkan Tekan Paraning Dumadi

Ritual adat wis dadi bab kang lumrah kanggone bebrayan Jawa. Ora sethithik kang isih nindakake tekan saiki. Ana kang kanthi jangkep, ana kang samadya wae njupuk surasa wigatine. Yen disetitekake, ritual adat iku bakale dilakoni saka timur nganti tuwa. Malah, sejatine ritual iki wis kagelar wiwit sadurunge lair nganti tekane sowan Gusti.

Ritual adat Jawa nalika bayi isih ana kandhutane ibune, karan mitoni utawa tingkeban. Mitoni saka tembung lingga ”pitu”. Ritual iki pancen kagelar nalika umure bayi ngancik pitung sasi ing guwa garbane biyunge. Dene sinebut tingkeban, gegayutan karo crita gethok tular turun temurun.

Kacarita ing jaman paprentahan kraton Kediri ana pawestri ara Niken Satingkeb. Dhaup karo Sadiya, Niken wis mbobot nganti ping 9. Ananging saben lairan, bayine mati. Lelorone banjur ada-ada ngadhep raja Jayabaya, wadul bab kasangsayane. Raja nitahake amrih digelar upacara lan dedonga, banjur ngglindhingake cengkir ing wetenge Niken Satingkeb. Elok! Sawise iku Niken kasil mbobot lan nglairake bayine, slamet sekabehane.

Ya wiwit kuwi, saben pawestri sing mbobot sepisanan banjur nindakake ritual tingkeban. Angkahe ora liya, nyuwun berkah amrih lairane gancar lan bayi sarta ibune slamet kuwarasan.

Lumrahe ritual adat, ana ubarampe kang digunakake. Salah sijine yaiku tumpeng robyong. Sega putih digawe tumpeng, direnggani Lombok abang wutuh lan brambang, kacang lanjaran, terong, tempe goreng. Saben jejangkep iku gunggunge pitung iji.

Ana busana werna pitu kang mengkone mbaka siji dienggo dening calon ibu. Saka kang sepisanan nganti kang kaping nenem, sawise dienggo banjur disebut “during pantes” dening para rawuh. Kang pungkasan, busana kapitu, kang paling prasaja. Iku kang banjur dikandkakae wis cocog.

Ubarampe liyane yaiku cengkir gadhing loro kang diukir gegambaran wayang. Sing siji gambare Kamajaya, dene sijine Kamaratih. Cengkir iki kang mengkone ditlusupake mbrobos sinjang nganti ngliwati wetenge calon ibu.

Kang uga klebu trewaca ya sesaji dhedhaharan. Bebrayan Jawa ing wewengkon Surakarta, Ngayogyakarta, lan sakupenge, umume nyepakkake sega putih lan sega kuning, dijangkepi maneka lawuh. Banjur ditata ing takir ponthang; takir kang digawe saka goodhong gedhang, lan pinggirane direnggani janur kuning. Sabanjure dilemeki layah lempung.

Lawuhe ana kering tempe, bergedel kenthang, terik daging sapi, klengkam, sambel goreng krecek, acar kuning, endhog dadar rawis lan iwak lele goreng. Nalika pasugatan, cemepak uga rujak gobet.

Rong sasi candhake, ana maneh ritual kang digelar, yaiku procotan. Kandhutan 9 sasi, tegese wis ngancik wayahe lairan, slametan kagelar kanthi pangajab bayi lair procot. Gancar lan slamet.

Calon ibu, calon bapak, uga kaluwarga ageng padha nglumpuk lan padha bebarengan umbul donga. Sadurunge iku, kulawarga wis nyepakake ubarampe wujud nyamikan. Lumrahe sinebut bubur procotan lan jajanan didum marang tangga teparo. Kejaba wujud andum rasa suka, uga minangka tandha nyuwun donga pangestu.

Kapethik saka Panjebar Semangat, No. 51-23 Desember 2023