CERKAK

Pasinaon nyemak cerkak yaiku kang nyemak kudu waspada lan ngerti marang tembung lan isi crita. kenal marang lakon lan paraga crita, kahanan, sarta setting lan liya-liyane. Cerkak yaiku wacan kang kalebu crita narasi lan isine nyritakake prastawa kang dialami paraga kanthi urutan wektu tinamtu.

Titikane cerkak yaiku isine nyritakake, ana kedadeyan, ana paraga, lan ana wektu kedadeyan.

Unsur-unsur  intrinsik cerkak :

a.    Tema yaiku saripatine kang diandharake utawa kang dicritakake. Tema uga bisa diarani underan utawa punjeraning crita. Tema kuwi wujude saka satembung utawa rong tembung. Tema-tema kang asring ana ing cerkak, kayata: pribadi, sosial, kesehatan, sosial budaya, lan sapiturute.

b.    Paraga utawa takoh yaiku wong kang maragani crita

Paraga kuwi kang ndadekake alur rinipta. Amarga kanthi paraga, alur bisa kadadeyan. Tingkah polahe paraga bisa ndadekake konflik. Miturut sesambungane alur lan paraga, ana paraga sentral, paraga latar, lan paraga bawahan. Paraga sentral kuwi ndadekake alur dumadi, paraga latar kuwi nguripake latar, dene paraga bawahan kuwi mung saderma njangkepi.

Miturut sipate, paraga ana telu werna yaiku :

§  Paraga utama uatawa protagonist

§  Paraga mungsuh utawa antagonis

§  Paraga tambahan uatawa tritagonis

Paraga utama utawa tritagonis, digambarake sawijining pawongan kang jujur, menthi benere, lan apikan. Paraga antagonis kuwi sawijining paraga kang musuhi paraga protagonis, dene takoh tritagonis, arupa takoh kang nduweni sipat nengahi utawa kang nggawe rukune paraga protagonis lan antagonis.

c.    Watak kuwi nggambarake sipat kang dinduweni paraga siji lan sijine ing sajroning crita. Ing crita, paraga ora mung nduweni sipat kang apik nanging uga ana kang nduweni sipat ala. Watak lan paraga ora bisa dipisahke, amarga pawongan kang jenenge paraga mesti anduweni sipat kang kenenge watak saengga bisa kanggo nguripake paraga. Tuladha watak ing paraga cerkak, kayata: apikan, seneng tetulung, seneng ngresula, pasrah bongkokan, manutan, lan liya-liyane.

d.    Alur utawa lakune crita yaiku lakune cerita utawa urut-urutane cerita. Runtutane alur ing cerkak yaiku:

1.    Jejer (Pengenalan)

2.    Paseban (Penanjakan)

3.    Prang gagal (Puncak)

4.    Dhodhogan (Peleraian)

5.    Paripurna (Penyelesaian)

Dene alur uga kagolonorae dadi 3 :

§  Maju utawa progresif, yen anggone cerita saka kaanan saiki nganti sateruse

§  Mundur utawa flashback, yen anggone cerita saka kaanan saiki terus ngandharake kaanan kang kepungkur

§  Campuran, ing alur diandharake bab ngenalake para paraga, konflik/ prekarane para paraga lan kepriye para paraga ngrampunorae prakarane.

e.    Latar utawa setting yaiku perangan kang neranorae papan,  wektu, lan swasana/ kahanan  kelakone kedadeyan ing crita iku. Latar papan nggambarake ana ngendi crita kasebut. Latar wektu ngandarake kapan kadadeyane crita kasebut, dene yen latar swasana utawa kahanan nggambarake swasana utawa kahanan kang dumadi ing sajroning crita.

f.     Sudut pandang yaiku kalungguhane pangripta ing sajroning crita. Ana telu sudut pandang kang biasane dienggo pangripta kanggo mbeberake paraga ing ceritane.

§   Pawongan kapisan minangka paraga utama, lumrahe nganggo tembung punjeraning dhiri pribadhi aku.

§   Pawongan kapisan dadi paraga sampingan, lumrahe nganggo tembung aku, ananging kang diceritakake kanthi njelimet kuwi wong kang cedhak karo aku, kayata: bapake, ibune, sedulure, utawa mitrane.

§   Pawongan katelu sarwa weruh, lumrahe nganggo tembung dheweke utawa nyebutake jenenge paraga. Ing kene, pangripta kayadene dhalang kang nglakokake para paraga.

g.    Gaya bahasa utawa lelewaning basa yaiku basa kang digunakake pangripta ing sajroning cerita

h.    Pitutur utawa pesan (amanat) yaiku pesen kang arep di aturake dening pangripta marang pamaos, utawa pesen apa kang sinandhi utawa kapetik  ing crita iku.

Unsur-unsur ekstrinsik cerkak:

Unsur ekstrinsik kuwi samubarang kang ana ing sanjabane crita kang duweni sambung rapete klawan cerita kang diandharake. Lumrahe unsur ekstrinsik kuwi ora bisa kapisahake klawan dhiri pribadhine pangripta, amarga samubarang kang ana angane pangripta melu nduweni urun marang dumadine crita. Wujud unsur ekstrinsik kabagi dadi rong jinis.

a.    Saka Pangripta:

ü  Kapitayan (agama) pangripta

ü  Adat-istiadat kang ana ing papan dununge pangripta

ü  Papan dununge pangripta

ü  Pawiyatan Pangripta

b.    Saka Nilai Kang Ana ing Masyarakat

ü  Nilai Sosial/ Budaya

ü  Nilai Ekanami

ü  Nilai Religius

ü  Nilai Histaris

ü  Nilai Kriminal

ü  Lsp

Titikane cerkak yaiku isine nyritakake, ana kedadeyan, ana paraga, lan ana wektu kedadeyan. Cerita cerkak utawa cerkak (basa Indonesia: Cerpen) klebu gancaran utawa prosa sastra. Cerkak bisa di rembug mawa dhiskusi. Diskhusi uga bisa diarani wawan rebug/ musyawarah kanthi tujuan lan arah kang cetha. Sajroning diskusi para anggota utawa panyarta diskusi kudu aktif kabeh.

Nalika arep nindakake wawan rembug kang kudu ditindakake:

1.      Nemtakake bergada (kelompok)

2.      Saben bergada nemtakake ketua kelompok lan juru tulis (sekretaris)

3.      Jejibahan kang kudu ditindakake ketua kelompok yaiku minangka moderatar kang mbagi wektu lan giliran omong anggota bergada

4.      Tugas juru tulis yaiku nulis panemu (pamanggih), panyaruwe (pitakonan) lan jawaban ing sajroning wawan rembug

5.      Nulis dudutan (simpulan) sawise wawan rembug lan ngaturake laporan marang guru.

 

Miturut wong kang ora kangelan mangerteni tembung-tembung ing basa Jawa, maca cerkak kalebu kagiyatan kang nyenengake. Maca kanthi seru (membaca nyaring) kudu cetha, nengenake ing kaendahan lan paugeraning tembung. Jiwa sajroning maca cerkak uga kudu digatekake. Sabanjure kang wigati liyane yaiku intanasi, cendhak dhuwure pangucapan. Kabeh mau kanggo nggambarake kaya kahanan sanyatane paraga utawa takoh lan setting.

Wacana  narasi yaiku  karangan kang nyritakake saweneh prastawa kanthi runtut, jlentreh, ceritane kranalogis, cetha paraga lan latare darta alure.

   Ancase karangan narasi yaiku nritakake pengalaman uripe wong ing saperangan wektu utawa bisa uga karangan kang minangka asiling rekadaya pikirane pangripta. Mula supaya bisa nggambarake kaya kasunyatane ing karangan narasi kudu an paraga, papan, swasana, urutan  kedadeyan  lan sapanunggalane.

     Ciri-ciri wacana narasi yaiku

§  Ceritane runtut

§   Ana alure

§  Ana paragane 

§  Ana tumindak ing sajroning crita

§  Crita mau ditindakake ing sajroning wektu     

Wacana narasi ana 2 werna :

1.    Narasi ekspositaris yaiku narasi kang duwe ancas menehi ngerti para pamaos supaya tambah pangertene.

2.    Narasi  sugestif yaiku narasi kang nyritakake surasa utawa makna lumantar pangangen-angen utawa imajinasi.

Wacana narasi uga bisa digunakake kanggo sinopsis cerkak. Sinopsis utawa tanggapan ngenani cerita minangka slah sijining kagiyatan kang lumrah dilakoni sarampunge maca cerkak, novel, utawa roman.  Sinopsis bisa kaujud minangka pawongan kang maca mau nliti unsur-unsur kang dadekake karya sastra kang lumrahe sinebut unsur instrinsik lan ekstrinsik.

Sinopsis mujudake ringkesan sawijining karya sastra (nganggo basane dhewe) kang wis diwaca dening pawongan tartamtu, kanggo dimangerteni pawongan liya. Babagan kang kudu ana ing sajroning sinopsis yaiku identitas utawa ciri-ciri karya sastra lan unsur-unsur karya sastra kasebut.sadurunge nulis sinopsis, identitas buku kudu diandarake kanthi komplit, kayata: Judul Buku, Pangripta, Taun Terbit, Gunggunge Kca, Penerbit, Rega (yen ana), unsur-unsur instrinsik lan ekstrinsik, sawise kuwi nembe ringkesaning cerita.