Kanggo medharake gagasan lan pamikirane manungsa
nggunakake basa. Perangan
paramasastra kang ngrembug babagan ukara diarani widya ukara utawa sintaksis (Sasangka,
2011:139). Kejaba ngrembug ukara, widyaukara uga ngrembug bab frasa lan klausa. Antarane ukara, frasa,
lan klausa ora bisa dipisahake
jalaran ana gegayutan siji lan sijine.
Adhedhasar surasane gagasan
, ukara basa Jawa kapilah-pilah kaya mangkene:
a.
Ukara Carita
Ukara carita
utawa kalimat berita yaiku ukara kang
isine nyritakake utawa ngandhakake sawijining bab utawa kedadean marang wong
liya. Tuladhane:
(1)
Rikala aku liwat mau, ing protelon Gunungsari ana uwong kesrempet montor.
(2)
Sesuk ana upacara Bersih Desa ditindakake para warga
kawiwitan jam siji awan.
b.
Ukara Pakon
Ukara pakon
utawa ukara angnya iku wedharing gagasan wong kang guneman tumuju marang
wong kang diajak guneman
supaya nglakoni utawa nindakake
pakaryan. Wujude ukara pakon ana werna-werna, yaiku:
1)
Ukara Pakon Larangan utawa Pamenging
Ukara larangan utawa pamenging iku padha bae karo ukara pakon, nanging
asipat nglarang utawa menging ora nindakake solah, obah, utawa pakaryan.
Tuladhane:
(1)
Aja pisan-pisan duwe pokal parigawe ala!
(2)
Kowe ora kena dolan yen
durung sinau.
2)
Ukara Pakon Ngetogake
Ukara kang mratelakake ora merduli kepriye tumindake wong uga bisa ateges
njaluk palilah supaya aja nganti dialang-alangi. Tuladhane:
(1)
Adhimu kareben dolanan neng
jaba bae!
(2)
Kowe budhal lunga apa ora sakarepmu!
3)
Ukara Pakon Tumandang
Ukara kang surasane jejere ukara kudu
nglakoni utawa nandang kahanan.
(1)
Adusa!
(2)
Kowe aja lunga saiki!
4)
Ukara Pakon Tanggap
Ukara kang lesaning ukara kriya tanduk (kang bakal ditanduk pakaryan)
kudu ditanduki pakaryan mau.
(1)
Kacang iki oncekana!
(2)
Pilihana kertas sing wis ora kangge kae,
San!
5)
Ukara Pakon Nolak utawa Larangan
Ukara pakon kang surasane nolak, nglarang, utawa ora gelem nindakake
samubarang utawa kahanan. Pandhapuke kadhangkala diwuwuhi tembung [aja].
Tuladhane:
(1)
Aja gelem, panganan iku mawa racun!
(2)
Yen ora duwe dhuwit, ya aja tuku radhio!
(3)
Aja pisan-pisan kowe tumindak ala!
6)
Ukara Pakon Panantang
Ukara pakon
kang ateges nantang, ngece, utawa nglulu. Tuladhane:
(1)
Antemen yen pancen kowe wani
(2)
Panganen kabeh, adhimu ora
susah diwenehi, wong isih cilih wae kok!
7)
Ukara Pakon Panjaluk/ Paminta
Ukara pakon kang alus dadi ukara panjaluk utawa
panyuwun. Sing disuwuni mesthi wae diajeni. Tuladhane:
(1)
Menawi dhangan ing penggalih, keparenga kula nyuwun
ngampil kagunganipun titihan.
(2)
Dhik, nyuwun tulung bukuku gawakna!
c.
Ukara Sananta
Ukara kang andharane mawa surasa sumedya arep tumandang, karepe jejere
ukara mau duwe karep arep tumandang utawa niyat tumandang dhewe. Mesthi wae
ukara iki durung kelakon utawa durung katindakake jalaran isih wujud niyat.
Tuladhane:
(1)
Mengko aku dakngitung
dhuwitku dhisik.
(2) Sesuk awan aku arep lunga menyang pasar.
e.
Ukara Tandang
Ukara kang
andharane darbe surasa sumedya kareben kelakon, karepe jejere ukara nganggep
perlu panindak ing pakaryan, tumrap ing liyan. Tuladhane:
(1)
Buku kuwi dakjupuke!
(2)
Rini wis dakkabari, aku arep
dolan mrana.
f.
Ukara Pangajak
Ukara pangajak
iku padha bae karo ukara pakon, ukara sananta, utawa ukara tandang, mung kang
diprentahake diajak bebarengan tumindak. Tuladhane:
(1)
Yun, ayo padha dolan-dolan
neng Gresik, yo!
(2) Mangga ta dipunentosi ngriki,
sinambi lenggahan.
g.
Ukara Sambawa
Ukara kang isine awujud pangarep-arep, saupama, utawa sanadyan kang kang
mratelakake pakaryan mau durung kelakon. Pandhapuke ukara racake migunakake
tembung-tembung kang kawuwuhan panambang [-a] utawa [-ana]. Tuladhane:
(1)
Muga-muga enggal kaparingana momongan!
(2)
Mrenea wiwit mau kowe ora
bakal keluwen.
(3)
Tangisana nganti semaput
dheweke ora bakal urip maneh.
h.
Ukara Prajanji utawa pasarujukan
Ukara prajanji gunane mesthi bae kanggo prajanji marang wong kang diajak
guneman supaya ing besuke nglakoni apa kang kaprajanjekake. Ukara iki uga ana kang nelakake pasarujukan
(persetujuan) antarane pihak kang gawe prajanji. Tuladhane:
(1) Angger manut karo pituturku,
njaluka apa bae keturutan!
(2)
Aku sarujuk karo sing mbok gunem.
(3) Sapa sing setuju karo panemuku?
(4) Yen tumindakmu luhur aku bakal nyengkuyung.
i.
Ukara Upama
Ukara upama iku
meh padha bae karo prajanji, nanging yen ing ukara upama tangeh bisane dadi
kanyatan apa kang kawedharake. Tuladhane:
(1) Akonana luputmu, kowe mesthi
oleh pangapura!
(2) Aku ora bakal teka, kokrewangana
nglumpati segara!
(3)
Upama aku iki kowe, kasugihanmu takgunakake kanggo
karaharjane bebrayan.
j.
Ukata Pitakon
Ukara kang wedharing gagasan
kepengin ngerteni apa kang durung diweruhi. Titikane nggunakake tembung-tembung
pitakon [apa, sapa, kepriye, kapan, kena apa, ngendi lsp]. Tuladhane:
(1)
Kowe nggawa apa?
(2)
Kepriye kahanane warga kang
kena bencana banjir?
(3) Kena apa ta teka-teka kowe nangis?
(4)
Apa kang diarani geguritan?
(5)
Kapan anggonmu lunga menyang Surabaya?
(6) Sapa sing ngarang guritan iki?
(7)
Anggone tuku layanganana gendi?
.jpeg)
Tidak ada komentar:
Posting Komentar